ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 9، آذر 1401 ، شماره پی در پی 79

بررسی تصویر عاشق در غزلیات سعدی

صفحه (133 - 146)
سلیمه دارایی ، تقی امینی مفرد (نویسنده مسئول)، کبری نودهی
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1400

چکیده

زمینه و هدف: تصویر یکی از عناصر مهم زیبایی در شعر است. شاعر با بهره گیری از این عنصر، تجربیات عاطفی و ادراکات ذهنی خود را به کمک صنایع ادبی و شیوه های بلاغی چون تشبیه، استعاره، کنایه، و مجاز بگونه ای هنری و گیرا بدست میدهد. سعدی نیز از این گونه های بیانی بهره های فراوان برده است؛ بنابراین در این جستار از چشم‌انداز دو نگارۀ تشبیه و استعاره به پرنیان تصویر عاشق در غزلیات سعدی پرداخته شده است.

روش مطالعه: این مقاله به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی به تبیین تصاویر عاشق در غزلیات سعدی پرداخته است. نخست تعاریفی از تصویر بیان شده، سپس تصاویر مربوط به عاشق در سیصدوشصت غزل سعدی از «دیوان غزلیات سعدی» به کوشش خطیب رهبر (1377) از نشر مهتاب، بررسی شده است.

یافته ها: دستاورد این پژوهش پس از بررسی تصاویر در سیصدوشصت غزل سعدی بیانگر آن است که تصاویری که معانی و دقایق ذهنی در شعر سعدی را بهتر مینمایانند، در سه گروه مربوط به حالات ظاهری، احوال درونی و صفات عاشق طبقه بندی میشوند.

نتیجه گیری: صفات عاشق بیشترین بسامد (61%) و تصاویر مربوط به حالات ظاهری عاشق کمترین کاربرد (6%) را دارد. این تصاویر -که بازتاب ضمیر شاعر در قالب واژه هاست و رکن اساسی شعر او را تشکیل میدهد- نشان‌دهندۀ قدرت کلام، فصاحت و دلنشینی سخن اوست.

کلمات کلیدی
تصویر , غزل , عاشق , سعدی

• انوری، حسن. (1388). گزیدۀ غزلیات سعدی. چاپ چهاردهم. تهران: قطره. صص 13-12.
• براهنی، رضا. (1385). طلا در مس. جلد 1. تهران: زمان. ص 114 و 137.
• الجاحظ، ابوعثمان عمروبن بحر. (1358). الحیوان، جلد 3. تحقیق: عبداالسلام هارون. بیروت. لبنان: دارالکتب العلمیه. ص 132.
• جرجانی، عبد القاهربن عبدالرحمن. (1420). دلائل العجاز فی علم المعانی. محقق عبدالحمید هنداوی. بیروت. لبنان: دارالکتب العلمیه. ص 398.
• جلالی، مریم. (1385). «کعبۀ چشم از نگاه تا رنگ (بررسی واژۀ چشم در ادبیات فارسی و عربی)». نامۀ فرهنگستان، (3) 8، صص 84-71.
• حالی، الطاف حسین. (1395). حیات سعدی. ترجمۀ صلاح الدین شهنوازی. تهران: احسان. ص 229
• دهخدا، علی اکبر. (1377). لغتنامه. تهران: موسسۀ لغتنامۀ دهخدا.
• رستگار فسایی، منصور. (1379). حدیث عشق؛ سعدیشناسی. به کوشش کوروش کمالی سروستانی. تهران: بنیاد فارس شناسی با همکاری مرکز سعدیشناسی. دفتر سوم. ص 11.
• سعدی، مصلح الدین. (1377). دیوان غزلیات. به کوشش خلیل خطیب رهبر. جلد 1 و 2. تهران: مهتاب.
• شریفی، محمد. (1387). فرهنگ ادبیات فارسی. جلد 1. تهران: نشر نو و نشر معین. ص 738 و 1387.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1389). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه. ص 9 و 10.
• شمیسا، سیروس. (1369). سیر غزل در شعر فارسی. تهران: فردوس. ص 88-87
• فتوحی، محمود. (1386). بلاغت تصویر. تهران: سخن.